Arrain urdinak
Berdelak

Scomber scombrusMAC

EUS
berdel

berdela
betandi (Stz,Arm,Brm,Mdk,Eln,Lek,Ond)
mujoi
pelikato (<20 zm) (Arm,Brm,Mdk,Lek,Ond,Get,Pas,Hon)
perikato (<20 zm) (Get)

berdela | betandi (Stz,Arm,Brm,Mdk,Eln,Lek,Ond) | mujoi | pelikato (<20 zm) (Arm,Brm,Mdk,Lek,Ond,Get,Pas,Hon) | perikato (<20 zm) (Get)
CAS
caballa del Atlántico

cabala (Gal)
macareu (Gal)
perrilla (Gal)
sarda (Gal,Cnt,Std)
verdel (Ast,Cnt)
xarda (Gal,Ast)
xiarda (Ast)
pelicato (<20 cm) (Pas,Hon)

cabala (Gal) | macareu (Gal) | perrilla (Gal) | sarda (Gal,Cnt,Std) | verdel (Ast,Cnt) | xarda (Gal,Ast) | xiarda (Ast) | pelicato (<20 cm) (Pas,Hon)
EN
FR
Atlantic mackerel
maquereau commun

Kontsumo eta errute garaiak

Urt.
Ots.
Mar.
Api.
Mai.
Eka.
Uzt.
Abu.
Ira.
Urr.
Aza.
Abe.

Gutxieneko tamaina
>20zm
Arrantza mota
- DESKRIBAPENA: Berdelaren kosteran erabili ohi den txanku hau bertikala da, lerro batek osatua. Lerro horri, tarte egokia utzita, perloi-hari gorria duten amu batzuk lotzen zaizkio. Txanku hau karrete edo polipasto hidraulikoaren laguntzaz jaso ohi da.
  
  Iturria: PRESPO Informea (AZTI, 2012)
  
  INPAKTUA: Gainerako arte txikiekin alderatuta, eragin txikiena duen arrantza-artea da, selektibitate-maila handia baitu. Hala ere, erregaiaren kontsumoak eragindako berotegi-efektuko gasen emisioak nabarmendu behar dira, baita eragindako itsaspeko zarata ere, arte horrek sortzen duen inpaktu garrantzitsuenetakoa baita.
  
  Iturria: EBARTESA Informea (AZTI, 2022).
- DESKRIBAPENA: Mallabakarra hondoko mailasare finkoa da. Pieza bakarra izan dezake, edo elkarri lotutako zenbait pieza, baina haietako bakoitza sare-oihal bakarrekoa, eta mailasare angeluzuzena osatzen dute. Mailasarea 4.500 metro luze da gehienez, eta 3 metro garai gehienez.
  
  Iturria: PRESPO Informea (AZTI, 2012)
  
  INPAKTUA: Beste arrantza-txankuekin alderatuta, sare hauetan inpaktu handiena itsasoko hondoarekin kontaktua duen azalerak sortzen du, hondo harrokatsu nahiz areatsuetan. Sareak bota eta jasotzeko itsasontzien motorren beharra egon ohi da. Mallabakarrek era ezberdinetako inpaktuak sortzen dituzte, eta itsas-ornogabeen, hondoetako espezieen nahiz espezie pelagikoen, marrazoen edota arraien by-catch maila altua da. Harrapaketen deskarte-maila ere altua da, tresmailaren ondoren, altuena. Mallabakarren zatiak apurtzen direnean itsas-zaborra eragiten da.
  
  Iturria: EBARTESA Informea (AZTI, 2022).
- DESKRIBAPENA: Tresmaila hondoko mailasare finkoa da, eta arlingara finkatzen diren gainjarritako hiru sare-oihalek osatzen dute. Kanpoko bi oihalak aho-neurri berekoak dira, beti barruko oihala baino maila zabalagokoak.
  
  Iturria: PRESPO Informea (AZTI, 2012)
  
  INPAKTUA: Beste arrantza-txankuekin alderatuta, selektibitate-maila txikiena duen artea da, eta beraz, inpaktu handiena duena eragiten duena. Tresmailek deskarte eta bycatch altua dute hondotako espezieetan (arrain nahiz ornogabeetan), espezie pelagikoetan (arrainak, marrazoak edota arraiak), eta hainbat itsas-hegazti urpekaritan; gainera, itsas-dortoka eta itsas-ugaztunentzat (adibidez, izurdeak) arriskutsuak izan daitezke. Sare hauen hausturak itsas-zaborra eragiten du, eta hautsitako sareekin mamu-arrantza gerta daiteke gainera.
  
  Iturria: EBARTESA Informea (AZTI, 2022).
- DESKRIBAPENA: Zorroa sare-horma luze batez osatuta dago, flotagailuarekin eta berun-lerroarekin (normalean, lehenaren luzera berdina edo luzeagoa dena). Engranajearen beheko ertzetik zintzilik eraztunak ditu,eta haietan zehar burdinezko kablea igarotzen da, hau jasotzean sarea azpitik isten duena. Espezie pelagiko handiak eta txikiak harrapatzeko tresnarik eraginkorrena da traina, eta baxurako flotaren gehiengoak erabiltzen duen arrantza-mota da.
  
  Iturria: www.fao.org
  
  INPAKTUA: Arrantza-mota hau ez da arte-txikien multzoan kokatzen eta beraz, artisau-arrantzaren definiziotik at geratu ohi da kasu askotan, untzien tamaina handia delako eta haiekin harrapatzen den arrain kopurua ere askoz handiagoa delako.
  
  Inguraketa-sareen inpaktua ur zutabearen erdi-goi aldera mugatzen da, hondoan ez baitu eraginik. Txanku hau nahiko selektiboa izan daitekeen arren, batzuetan itsas dortoka, marrazo edota itsas-ugaztunak harrapatu ditzake, batez ere gauez egiten delako eta argiak erakarritako harrapakinen atzetik doazen harrapari handiagoak inguratuta geratzen direlako.
Ezagutza maila
Maiztasuna arraindegietan
Balioa

Biologia

Espezie hau Ipar-ekialdeko Atlantiko osoan zehar zabaltzen da, stock ezberdinetan. Batzuk Bizkaiko Golkoan zehar geratzen diren bitartean, beste batzuk Norvegiako itsasoraino joaten dira udan, bertan dagoen zooplankton ugariaz elikatzera. Negu partean berriro ere hegoaldera migratzen dute, udaberri aldean arraultzak errutera. Berdel helduak 15-20 urte arte aise bizi daitezke, lehenago arrantzatuak ez badira.
Bitxikeriak

Gure artisau arrantzaren sasoiko arrantza nagusiaren protagonista da berdela, eta orokorrean espezie pelagikoen arrantzari dagokienez, espezie garrantzitsuenetakoa. Deskarga kopuruan urtean zehar harrapatzen den gainontzeko arrainekin alderatuz, hau da gehien arrantzatzen dena, eta hala da arte txikietako arrantzaren kasuan ere. Arrantza sasoia, hala ere, ez da hain zabala, eta batez ere udaberri aldera izaten da, errute garaian pilatua duten gantz kopuru altuak ematen dien zapore eta kalitateagatik. Getariako garai zaharrak ezagutu dituztenek diotenez, kostaldeko mimosa zuhaitzak loratzen hasten diren unean hasten omen da berdela kostaldera gerturatzen, sasoiaren hasiera adieraziz. Honetaz gain, hasiera horretan harrapatutako berdela tamaina handikoa bada, kostera oparoa izango den seinale omen da...
Azken urteetan kuota kopurua aste gutxitan arrantzatu izan da eta horregatik oso sasoi markatua duen kostera da berdelarena. Makaelarekin nahastu daitekeen arren, berdelak kolorazio ilunagoa izaten dute, eta ez dute makaelak erakusten duten kopeta goikaldeko hutsune transparenterik. Sasoiko arrainen egutegian derrigor kontuan hartu beharreko arraina da berdela, nahiz eta gomendagarria den arrain saltzaileari arrainaren jatorriaren inguruan galdetzea, sarritan arraste-arrantzatik eratorritako nahiz kanpo-uretatik datorren arrainarekin ere nahastua izaten baita (bereziki sasoitik kanpo saltzen denean), merkatu-eskarien beharrak asetzeko. Azken urteetan Euskal Herriko hainbat herrietan ospatzen da 'berdelaren eguna' (adib. Mutrikun).

Interes gastronomikoa
- Berdel marmitakoa
  Osagaiak (4 pertsona):
  
  ———————-
  
  2 tipula
  
  2 piper berde
  
  3 patata
  
  Tomate saltsa (250 ml) edo 3 tomate fresko
  
  piper txorizeroa (goilarakada bat)
  
  4 berdel
  Fumet-a egiteko:
  
  Berdelen hezur eta soberakinak
  —–
  
  Lehenik, berdela garbituko dugu, xerrak atera eta soberakinak urarekin jarriko ditugularik irakiten, fumet-a egiten joan dadin.
  
  Ordu-erdi baten bueltan, salda iragazi eta gorde egingo dugu.
  Kaxuela batean tipula txikitua jarriko dugu olio berotan, gorritzen joan dadin. Piper berde parea ere, oso txikituta, bertara gehituko dugu, potxatzen joan dadin. Behin guztia potxatzen hasia denean, tomate saltsa botako dugu, edo horren ordez, aurrez zuritutako tomate freskoak, txikituta. Tomate saltsa sukaldatzen utziko dugu hiruzpalau minutuz. Segidan, patata zatiak botako ditugu, gisaturako mozten ditugun modu berean. Dena nahasitakoan, fumet-a gehituko dugu; honekin batera, piper txorizero goilarakada bat, eta gatza gehituko dugu. Dena nahasi, eta egosten utziko dugu, su-txikian, 30-45 minutuz (patata ongi egin behar da, beraz beharrezko denbora hartu dena egosi dadin).
  
  Bitarte honetan, berdel xerrak ongi garbitu eta zatikatu egingo ditugu, tako txikitan (patata zatien tamaina antzekoak eginaz).
  
  Kaxuelako edukia prest dagoen unean, sua itzali, eta momentu horretan botako ditugu berdel zatiak bertara. Nahasi, eta minutu pare batean prest egongo gara plateran aurkezteko.
  
  GOMENDIOA: Egun gehiagorako marmitakoa prestatu nahi izanez gero, ez gehitu berdel guztia. Hurrengo egunean marmitako zati bat beste kaxuela batean berotu, eta modu berean, bero dagoen unean sua itzali eta berdela bertara gehituz gero, berdela puntu-puntuan egotea lortuko dugu, marmitakoa egun gehiagotan egin-berria balitz bezala egongo delarik.
Nahastutako espezieak

-

Scomber scombrusMAC

berdel

caballa del Atlántico

Atlantic mackerelmaquereau commun

Kontsumo eta errute garaiak

Atlantic mackerel
maquereau commun